Opublikowane przez
Streszczenie normy opisującej metody oceny i redukcji ryzyka. Odrobinę prześmiewcze, lecz wierne.
Zobacz też (ważne!) komentarz do Wprowadzenia.
1. Zakres
praktyczne rady jak przeprowadzić ocenę ryzyka i jego redukcję, przeznaczone dla tworzących maszyny
2. Normy powołane
ISO 14121-1, która została wchłonięta przez ISO 12100 [1]dalsze odniesienia zostały dostosowane do aktualnych norm
3. Definicje
jak w ISO 12100, dodatkowo „dostawca” to ktoś kto coś dostarcza
4. Przygotowanie do oceny ryzyka
4.1. Cele i terminy powinny być określone na początku.
4.2. Zwykle lepiej pracować w zespole; zespołem ktoś powinien kierować, a członkowie powinni coś wiedzieć; są różne metody i trzeba jakąś wybrać; potrzebne informacje określa ISO 12100, 5.2.
5. Proces oceny ryzyka
5.1. Opis dotyczy rys. 1 z ISO 12100.
5.2 Określić jak działa maszyna.
5.3. Wskazać zagrożenia: możliwe skutki, sytuacje i źródła zagrożeń. spostrzeżenia zapisać. Pomyśleć. Przykłady podano w A.2.
5.4. Ryzyko (kombinacja skutków i prawdopodobieństwa) ma zostać określone wg przyjętej skali. Potencjalne skutki mogą być różne, jak i prawdopodobieństwo ich wystąpienia.
Prawdopodobieństwo zależy od ekspozycji, prawdopodobieństwa wystąpienia niebezpiecznej sytuacji (ktoś jest narażony), możliwości — techniczne i ludzkie — uniknięcia urazu (skutku sytuacji niebezpiecznej).
Sytuacje groźne przy długotrwałym narażeniu (np. choroby skóry, płuc, uszkodzenia słuchu, mięśni) wymagają innych działań niż zdarzenia nagłe (skaleczenia, złamania, amputacje lub chwilowe problemy z oddychaniem). Przekroczenie poziomu ekspozycji może być traktowane jako zdarzenie niebezpieczne. Zagrożenie łączne może składać się z wielu zagrożeń.
Poziom zagrożenia można określać z pomocą tabeli, grafu, parametrycznie, ilościowo lub metodami hybrydowymi. Ważne jest samo przeprowadzenie oceny, nie jej wynik (!); należy skupić się raczej na zmniejszaniu ryzyka niż jego precyzyjnym wartościowaniu. Ocena powinna uwzględniać co ciężkość urazu i prawdopodobieństwo; te parametry można dzielić na składowe (np. wyodrębniając z prawdopodobieństwa ekspozycję i możliwość uniknięcia). Metody ilościowe polegają na określeniu prawdopodobieństwa danych urazów.
Tabele zawierają oceny na przecięciu wybranych poziomów parametrów, np. ciężkości i prawdopodobieństwa; mogą mieć więcej niż dwa wymiary. Przykład w A.3.
Grafy (drzewa decyzyjne) — w węzłach wybiera się dalsze gałęzie zależnie od poziomu parametrów. Przy wielu parametrach lub wielu wartościach grafy są skomplikowane, w tych wypadkach łączy się grafy z tabelami. Przykład w A.4.
Metody liczbowe przypisują parametrom wartości liczbowe i mnożą je lub dodają, by otrzymać wynik określający poziom ryzyka. Przykład w A.5.
Metod jakościowych (powyższych) nie da się porównywać między sobą.
Metody ilościowe polegają na możliwie dokładnym obliczeniu prawdopodobieństwa zdarzeń (np. ilość zgonów/rok); można ocenić łącznie wiele zagrożeń. Wyniki oceny mogą być porównywane z danymi rzeczywistymi. Metoda pozwala zrozumieć jak powstaje konkretny uraz, co pomaga w redukcji ryzyka. Metoda pozwala porównać skuteczność różnych środków ochronnych. Metoda jest pracochłonna i trudna, dlatego może prowadzić do błędów. Przykład w A.6.
Metody hybrydowe łączą kilka metod, np. grafy i tabele lub metody liczbowe, mogą też zawierać elementy ilościowe (np. „1/rok” zamiast „prawdopodobne”). Przykład w A.7.
5.5. Ewaluacja[2]obco brzmiące słowo na określenie wartości ryzyka
Celem ewaluacji jest decyzja, czy wymagana jest (dalsza) redukcja ryzyka: tak/nie. Jeśli istnieją normy dotyczące danego zagrożenia (np. EN 60204-1 — elektryczności), częścią ewaluacji może być zapewnienie zgodności z normą. Ryzyko może też być porównane z wymaganiami odpowiednich norm (np. bezpieczna konstrukcja — ISO 12100, układy sterowania — ISO 13849-1, maszyny włókiennicze — ISO 11111). Nie należy pomijać prostych środków zmniejszających niewielkie ryzyko ze względu na obecność ryzyka większego.
6. Redukcja ryzyka
6.1. Redukcję osiąga się przez zastosowanie środków ochronnych, uwzględniając koszty. Wymagana kolejność: eliminacja lub zmniejszenie zagrożenia, niebezpiecznych sytuacji (np. ekspozycji), zdarzeń, środki chroniące przed urazem.
6.2. Eliminacja zagrożenia przez bezpieczną konstrukcję — najlepsza, np. bezpieczne materiały, bezpieczne cechy fizyczne (np. eliminacja ostrych krawędzi i miejsc zgniatania), eliminacja powtarzalnych czynności i uciążliwych pozycji.
6.3. Zmniejszenie zagrożenia przez konstrukcję (jeśli nie da się wyeliminować), np. zmniejszenie energii, środki techniczne ograniczające zagrożenie (np. wentylacja). Ograniczenie ekspozycji — np. ograniczenie konieczności przebywania w niebezpiecznym miejscu, zmiana lokalizacji źródła zagrożenia. Unikanie niebezpiecznych zdarzeń: zwiększenie niezawodności maszyny i układu sterowania.
6.4. Zabezpieczenia (osłony i urządzenia ochronne) powinny ograniczać dostęp do zagrożeń. Osłony stałe, obudowy i ogrodzenia, osłony blokujące — wpływają głównie na ekspozycję. Urządzenia ochronne — czułe wyposażenie ochronne (kurtyny optyczne, maty czułe na nacisk), urządzenia sterujące (urządzenie zezwalające, sterowanie krokowe, sterowanie z podtrzymaniem), urządzenia ograniczające (ograniczniki przeciążenia i momentu, ciśnienia, temperatury lub prędkości, czujniki emisji) — powodują głównie zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia niebezpiecznego.
6.5. Uzupełniające środki ochronne umożliwiające uniknięcie zagrożenia: zatrzymanie awaryjne, środki do uwalniania, środki ułatwiające przemieszczanie ciężkich elementów maszyn. Środki zmniejszające ekspozycję: urządzenia odcinające i rozpraszające energię.
6.6. Informacja użytkowa powinna ostrzegać przed ryzykiem resztkowym. Składa się z informacji na maszynie i dokumentacji towarzyszącej.
Informacja na maszynie to znaki ostrzegawcze (piktogramy), oznaczenia umożliwiające bezpieczną pracę (maksymalne prędkość obrotowa i obciążenie, dane do regulacji osłony, kody barwne), sygnały ostrzegawcze świetlne i akustyczne, inne urządzenia ostrzegawcze (barierki ostrzegawcze, wibracje). Informacja wpływa tylko na możliwość uniknięcia zagrożenia.
Dokumentacja towarzysząca to instrukcje obsługi i dane techniczne.
6.7. Szkolenia potrzebne do bezpiecznej pracy powinny być wskazane w instrukcji. Szkolenia są szczególnie ważne, gdy skuteczność środków ochronnych zależy od zachowania operatora. Szkolenie powinno obejmować informacje użytkowe producenta, instrukcje opracowane przez użytkownika, szkolenia specjalistyczne przewidziane przez producenta (jeśli konieczne) i użytkownika. Szkolenia wpływają głównie na możliwość uniknięcia zagrożenia, mogą też ograniczyć ekspozycję i prawdopodobieństwo zdarzenia.
6.8. Indywidualne środki ochronne powinny być określone w instrukcji. Wpływają na możliwość uniknięcia lub ograniczenia zagrożenia.
6.9. Procedury bezpiecznej pracy powinny być określone w instrukcji.
7. Powtarzanie oceny
Po zastosowaniu środków zmniejszających ryzyko należy ponowić ocenę ryzyka (wszystkie etapy), by sprawdzić czy ryzyko zostało dostatecznie zmniejszone i czy nie pojawiło się inne.
8. Dokumentacja oceny
Powinna być na piśmie. Może pomóc w tworzeniu instrukcji użytkowania. Dokumentacja powinna umożliwiać późniejsze sprawdzenie poprawności oceny.