Młodości, ty nad poziomy wylatuj! — czyli o wysokościach osłon

Projektując lub oceniając osłony, bierze się pod uwagę m. in. ich wytrzymałość, kształt i odległość od elementów niebezpiecznych. Zgodnie z wymaganiami zasadniczymi dla bezpieczeństwa maszyn (dyrektywa maszynowa) oraz minimalnymi wymaganiami bezpieczeństwa na stanowisku pracy (dyrektywa narzędziowa):

Osłony i urządzenia ochronne:
— muszą być solidnej konstrukcji,
— muszą być pewnie przymocowane na swoim miejscu,
— nie mogą stwarzać żadnego dodatkowego zagrożenia,
— nie mogą być łatwe do ominięcia lub wyłączenia z działania,
— muszą być umieszczone w odpowiedniej odległości od strefy niebezpiecznej,
— mogą powodować tylko minimalne utrudnienia w obserwacji procesu produkcyjnego, oraz 
— powinny umożliwiać wykonanie koniecznych prac związanych z mocowaniem lub wymianą narzędzi oraz konserwacją, przez ograniczenie dostępu wyłącznie do obszaru, w którym dana praca musi być wykonana w miarę możliwości bez konieczności demontażu osłon lub wyłączenia działania urządzeń ochronnych.

dyrektywa 2006/42/UE zał I pkt 1.4.1; por. dyrektywa 2009/104/WE zał. I pkt 2.8

Mówiąc o „odpowiedniej odległości” mamy na myśli możliwość sięgania przez otwory w osłonach oraz możliwość sięgania ponad osłonami. Norma ISO 13857^[1]PN-EN ISO 13857:2010 Bezpieczeństwo maszyn. Odległości bezpieczeństwa uniemożliwiające sięganie kończynami górnymi i dolnymi do stref niebezpiecznych określa możliwość sięgania nad osłoną za pomocą trzech wielkości: wysokości (nad podłożem) strefy niebezpiecznej a, wysokości konstrukcji ochronnej b oraz poziomej odległości od osłony do elementu niebezpiecznego c.

Minimalna wysokość

Jest oczywiste, że konstrukcje bardzo niskie umożliwiają przejście nad nimi (c=∞). Minimalną wysokością ogrodzenia jest 1m, wymaga się jednak wówczas (jeśli ryzyko nie jest małe) „dodatkowych środków bezpieczeństwa”, nie określając, jakie to środki. Daje to pewną swobodę projektantowi, a niepewność — użytkownikowi. Należy więc przyjąć, że minimalną wysokością ogrodzenia powinno być 140cm.^[2]W przypadku robotów jest to wprost wymagane przez ISO 10218-2 pkt 5.10.4.2

Małe ryzyko

ISO 13857 wprowadza pojęcie „małego ryzyka” rozumiane inaczej niż ISO 12100,^[3]PN-EN ISO 12100:2012 Bezpieczeństwo maszyn. Ogólne zasady projektowania. Ocena ryzyka i zmniejszanie ryzyka gdzie ryzyko jest określane jako kombinacja zagrożenia i prawdopodobieństwa — małe ryzyko jest tu utożsamione z małym zagrożeniem.

Ryzyko jest małe tylko w przypadku zagrożeń takich jak starciem lub obtarciem, które jak można przewidzieć, nie powodują długotrwałego lub nieodwracalnego uszkodzenia ciała.

ISO 13857 pkt 4.1.2 uwaga 2

Jeśli tak rozumiane ryzyko jest małe, można stosować nieco niższe osłony, w szczególności ogrodzenie wysokości 1m jest uznawane za wystarczające do zatrzymania pracownika. Szczegóły określa pkt 4.2.2.1.1 i tablica 1.

Odległości bezpieczne

W zwykłych warunkach przemysłowych (tzn. przy zagrożeniach mogących powodować długotrwałe uszkodzenie ciała) należy brać pod uwagę tablicę 2 z rozdz. 4.2.2.1.2.

a↓ b→	100	120	140	160	180	200	220	240	250	270
270	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
260	90	80	70	60	60	50	40	30	10	0
240	110	100	90	80	70	60	40	30	10	0
220	130	120	100	90	80	60	40	30	0	0
200	140	130	110	90	80	60	40	0	0	0
180	150	140	110	90	80	60	0	0	0	0
160	150	140	110	90	80	50	0	0	0	0
140	150	140	110	90	80	0	0	0	0	0
120	150	140	110	90	70	0	0	0	0	0
100	150	140	100	80	0	0	0	0	0	0
80	150	130	90	60	0	0	0	0	0	0
60	140	130	80	0	0	0	0	0	0	0
40	140	120	40	0	0	0	0	0	0	0
20	120	90	0	0	0	0	0	0	0	0
0	110	50	0	0	0	0	0	0	0	0

Wartości w tabeli nie podlegają interpolacji — jeśli wartości rzeczywiste nie występują w tabeli, należy przyjąć mniej korzystną z wartości, pomiędzy którymi znajduje się wartość rzeczywista.

Jeśli strefa niebezpieczna (czy w inny sposób atrakcyjna) ma jakąś rozciągłość, należy wziąć wartość a najbliższą wysokości b, ponieważ jest to sytuacja najbardziej niekorzystna, tzn. pozwalająca sięgnąć najdalej.

Przykład. Brzeg bufetu o wysokości b=110cm, na nim pucharek z lodami a=105..125cm (pucharek wysokości 20cm stoi na blacie niższym o 5cm niż brzeg bufetu). Bierzemy pod uwagę wartości b: 100, 120cm oraz a: 100, 120, 140cm. W tym obszarze najbardziej niekorzystną wartością jest c=150cm.