oburęczne sterowanie prasy — czyli kiedy środki ochronne są szkodliwe

„Czy podczas pracy automatycznej na prasie, reset kurtyn może być wykonywany poprzez pojedynczy przycisk?” Pytanie dość zaskakujące, bo niby jak inaczej miałby ten reset być wykonywany? Klient jednak pyta, ponieważ dotychczas na remontowanej przez niego prasie reset był realizowany przez urządzenie sterowania oburęcznego.

Przywracanie funkcji bezpieczeństwa^[1]to oficjalne tłumaczenie angielskiego reset zwykle, właściwie zawsze, realizuje się za pomocą pojedynczego przycisku.

Zgodnie z definicją zawartą w ISO 13849-1, reset nie powoduje uruchomienia maszyny, a jedynie umożliwia uruchomienie. Istotą ręcznego przywrócenia funkcji bezpieczeństwa jest potwierdzenie (na odpowiedzialność operatora), że w obszarze nadzorowanym nie ma osób potencjalnie zagrożonych. Co za tym idzie, każdy użytkownik maszyny powinien wiedzieć, że nieuniknionym ryzykiem związanym z użyciem przycisku reset jest możliwość przywrócenia przez operatora funkcji bezpieczeństwa, gdy inna osoba znajduje się w strefie nadzorowanej.

Przycisk nie powinien też umożliwiać przywrócenia funkcji bezpieczeństwa operatorowi znajdującemu się w strefie nadzorowanej, czyli powinien znajdować się odpowiednio^[2]zgodnie z ISO 13855, ISO 13857 i ewentualnie normami typu C daleko od tej strefy, zależnie od rozmiarów osłon i kurtyn oraz istniejących szczelin.

Możliwe jest również, że przycisk, zamiast funkcji reset, służy do wznowienia automatycznej pracy maszyny (restart). Jest ro również rozwiązanie poprawne, o ile konieczność odrębnej funkcji reset nie wynika z oceny ryzyka (np. nie jest możliwe pozostawanie w strefie nadzorowanej w miejscu niewidocznym ze stanowiska sterowania).

W obu przypadkach (reset, restart) możliwość stosowania pojedynczego przycisku o działaniu impulsowym (bez konieczności podtrzymywania) wynika z zabezpieczenia operatora przez inne środki ochronne — osłony stałe, osłony blokujące, kurtyny optyczne itp. Stosowanie urządzenia sterowania oburęcznego byłoby w tej sytuacji niepotrzebną (tj. nie zwiększającą bezpieczeństwa) uciążliwością dla operatora.

Sterowanie oburęczne na prasie stosuje się do prac ustawczych — jeśli wymagają one wyłączenia innych środków ochronnych, np. kurtyn (zwykle wymagają).

Urządzenie sterowania oburęcznego (u. s. o.) jest bardzo słabym zabezpieczeniem, chroni przecież tylko ręce operatora. Nie chroni innych części ciała (operator może uruchomić prasę mając pod suwakiem nogę lub głowę), nie chroni w ogóle innych osób. Kurtyna (odpowiednio zdystansowana) jest środkiem bez porównania lepszym. Jeśli więc kurtyna działa, stosowanie dodatkowo u. s. o. jest jak chodzenie pod parasolem w budynku, bo na zewnątrz pada. Jeżeli natomiast kurtyna nie działa (bo np. przeszkadzałaby w ustawianiu), wtedy, z braku lepszej ochrony, stosuje się sterowanie oburęczne.

Sterowanie oburęczne jest ulepszoną wersją sterowania z podtrzymaniem. Istotą działania u. s. o. jest zajęcie czymś (np. koniecznością wciskania przycisków) obu rąk — z daleka od strefy niebezpiecznej — przez cały czas, gdy trwają niebezpieczne działania. Jeśli u. s. o. miałoby być stosowane w trybie automatycznym, operator musiałby przez cały cykl trzymać obie ręce na przyciskach. Klient naprawdę tego chce? 😉 Jeśli natomiast pulpit dwuręczny stosowany jest impulsowo (jednorazowe naciśnięcie uruchamia proces, który trwa po zwolnieniu przycisków), to stosowany jest niezgodnie z istotą sterowania oburęcznego. Innymi słowy, jest stosowany nieracjonalnie.

U. s. o. może być konieczne do rozpoczynania pracy automatycznej, jeśli to rozpoczęcie wiąże się z jakimiś zagrożeniami, dla których nie ma innych środków ochronnych — i tylko na czas trwania tych zagrożeń. Można sobie wyobrazić osłonę napędzaną, która oddziela operatora od strefy niebezpiecznej, a która, zamykając się, mogłaby przytrzasnąć komuś palce. Operator wciska u. s. o., osłona się zamyka, po czym proces się rozpoczyna, a operator nie musi już trzymać przycisków.

Stosowanie środków ochronnych jest często uciążliwe dla operatora (stąd zdarzające się sytuacje mostkowania zabezpieczeń, stąd też sformułowany wprost w dyrektywie wymóg stosowania środków, których nie da się łatwo wyłączyć z działania). Stosowanie środków ochronnych, które nie zmniejszają ryzyka, jest wprost sprzeczne z zapisem zharmonizowanej z dyrektywą maszynową normy ISO 12100:

Poprawny dobór technicznego środka ochronnego do określonej maszyny powinien być dokonany na podstawie wyników oceny ryzyka w odniesieniu do tej maszyny.

ISO 12100 (6.3.2.1:2)

Reasumując:

1. Jeśli na maszynie (w trybie automatycznym) stosowane są środki skutecznie chroniące przed zagrożeniami (np. kurtyny optyczne), stosowanie w tym trybie dodatkowych zabezpieczeń (np. sterowania oburęcznego) jest niepotrzebne.
2. Jeśli nie ma zagrożenia pozostawania w strefie niebezpiecznej w miejscu niewidocznym ze stanowiska sterowania, stosowanie ręcznego przywracania funkcji bezpieczeństwa jest niepotrzebne. W tej sytuacji wystarczy przycisk restart.