klatka bezpieczeństwa wg ISO 14122-4

Klatka może się kojarzyć z bezpieczeństwem na dwa sposoby: można niebezpieczeństwo zamknąć w klatce, albo zamknąć się w klatce przed niebezpieczeństwem. Norma dotycząca drabin stałych^[1]PN-EN ISO 14122-4:2016 Bezpieczeństwo maszyn. Stałe środki dostępu do maszyn. Część 4: Drabiny stałe nadaje jednak temu określeniu dodatkowe znaczenie — klatka wokół drabiny może chronić przed spadnięciem z tej ostatniej.

Klatka jest wymagana, jeśli wysokość drabiny (tzn. odległość między łączonymi przez drabinę poziomami) wynosi co najmniej 3 m.^[2]4.2.1 ISO 14122-4 Powinna zaczynać się na wysokości 220–300 cm nad poziomem dolnym i sięgać co najmniej 110 cm nad poziom górny.^[3]5.5.1 ISO 14122-4

Norma omawia jeden jedyny rodzaj klatki — o przekroju (prawie) kołowym, zbudowany z poziomych obręczy połączonych pionowymi słupkami.

NB. Bardzo intrygujący jest wymóg, by pręty pionowe („słupki”) były po wewnętrznej stronie obręczy. Może chodzi o to, by — jeśli już dojdzie do upadku — spadający nie zahaczył o obręcz (i np. nie poobrywał guzików) przed uderzeniem o ziemię? Jest też wymóg, by odstępy poziome pomiędzy słupkami były równe. Dlaczego? Dlatego.

Norma określa dość szczegółowo, że wielkość wolnych przestrzeni w klatce nie może przekraczać 150 cm pionowo i 30 cm poziomo — jeśli są to przestrzenie pomiędzy pionowymi słupkami i poziomymi obręczami. W pozostałych przypadkach (klatka może być np. wykonana z blachy perforowanej; albo pręty tworzące klatkę mogą być umieszczone skośnie) jest tylko jeden wymóg: powierzchnia wolnej przestrzeni nie może przekraczać 0,4 m². No, ale 1,5 m × 0,3 m = 0,45 m², czyli klatka zgodna z normą jest z nią… niezgodna. Ot, drobna (0,05m²) niespójność normy międzynarodowej, zharmonizowanej z dyrektywą maszynową.

A co z innymi kształtami klatek? Norma brytyjska ^[4]BS 4211:2005+A1:2008 Specification for permanently fixed ladders określa np. możliwe wymiary klatki o przekroju (prawie) prostokątnym.

Czy taka klatka byłaby zgodna z ISO 14122-4, a co za tym idzie — z zasadniczymi wymaganiami bezpieczeństwa dla maszyn? To zależy…

Niniejsze dotyczy klatek bezpieczeństwa zarówno kołowych, jak i niekołowych. Odległość od szczebla do klatki bezpieczeństwa powinna być ≥ 650 mm i ≤ 800 mm (patrz Rysunek 15).

5.5.1.2:4 ISO 14122-4

… zależy jak zinterpretujemy słowo „niniejsze”. Może ono oznaczać, że klatek „niekołowych” dotyczy (1) ten konkretny („niniejszy”, czwarty) akapit lub też (2) cały („niniejszy”) rozdział (5.5.1.2).

(1) Jeżeli „niniejsze” dotyczy tylko akapitu czwartego, jedynym wymogiem dla klatek o przekroju niekołowym byłaby „odległość od szczebla do klatki”. Można to interpretować jako odległość od środka szczebla lub od jego końca; nawet w pierwszym przypadku zgodne z normą byłyby dziwne konstrukcje, zbyt obszerne, by dawać choćby wrażenie bezpieczeństwa.

(2) „Niniejsze” powinno więc^[5]choć zarówno z polskiego tłumaczenia jak i z oryginału wynika, że tak nie jest odnosić się raczej do całego podrozdziału 5.5.1.2. W takim przypadku dla klatek „niekołowych” obowiązywałby również wymóg akapitu trzeci:

Odległości w świetle wewnątrz obręczy klatki bezpieczeństwa powinny być ≥ 650 mm i ≤ 800 mm (patrz Rysunek 15).

5.5.1.2:3 ISO 14122-4

Czy teraz wszystko jasne? Oczywiście — nie! Nie wiadomo, jak mierzyć te „odległości wewnątrz obręczy”. „Rysunek 15” pokazuje odległości mierzone prostopadle i równolegle do szczebla (jak zaznaczono na il. 1), ale przekątna też jest przecież odległością. Uwzględnienie przekątnej wykluczałoby stosowanie klatek o przekroju prostokątnym bez zaokrągleń, bo kwadrat 65×65 cm (czyli wymiary minimalne) ma przekątną 92 cm. Co ciekawe, wymagań nie spełniłaby też „brytyjska” klatka, bo nawet przy minimalnych rozmiarach 65×70 cm i zaokrągleniu 15 cm przekątna miałaby długość 83 cm. Chyba, że zwiększylibyśmy promień zaokrąglenia do 20 cm, ale to czyni przekrój praktycznie kołowym.

Jeżeli nie uwzględniamy przekątnej, dopuszczamy klatkę o przekroju kwadratowym 80×80 cm. Sporo, ale komu właściwie przeszkadzają puste narożniki?

wnioski

Co z tego wynika? Po pierwsze, oczywiście, że normy tworzone są byle jak i zamiast formułować ogólne wymogi, często opisują wybrane konstrukcje. Po drugie, niestety, że kupując drabinę lepiej (jeżeli to możliwe) trzymać się wartości „bezpiecznych” zamiast eksperymentować.

A jeśli nie zamawiamy nowej drabiny, lecz oceniamy istniejącą? Wtedy wszystkie niespójności normy można próbować wykorzystać tak, by zminimalizować ilość koniecznych modyfikacji.

Photo by photo_collections on Pixnio. Information on BS 4211 provided by Colin Rider.